Określenie przyczyny depresji u konkretnego pacjenta wciąż bywa trudne, ale jest jak najbardziej możliwe. Współcześnie wiadomo już, że depresja pojawia się najczęściej w wyniku działania kilku niezależnych czynników, które razem definitywnie wpływają na nasze zdrowie psychiczne. Przyczyny depresji możemy podzielić na biologiczne, psychologiczne, związane z przewlekłym stresem, a także innymi chorobami pacjenta.
Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) depresja pojawia się najczęściej u ludzi w wielu od 20 do 40 lat. Drugą pod względem wielkości grupą ryzyka są osoby po 65. roku życia. Takie statystyki mogą sugerować, że przyczyny depresji nie są kwestią przypadku, ale konkretnymi zjawiskami zachodzącymi w życiu pacjentów. I rzeczywiście – psycholodzy odnajdują jednoznaczne przyczyny depresji w takich obszarach jak zaburzenia hormonalne, czynniki społeczne i środowiskowe, a nawet uwarunkowania genetyczne.
Najczęstsze przyczyny depresji
U każdego pacjenta zespół czynników rozwoju depresji może być inny. Najczęściej diagnozujemy jednak pewne powtarzające się schematy i grupy cech, które stanowią najczęstsze przyczyny depresji. Wśród nich pojawiają się na przykład stresujące przeżycia, pogorszenie fizycznego stanu zdrowia pacjenta, a także niekorzystne uwarunkowania środowiskowe. Lista najczęstszych przyczyn depresji w praktyce jest jednak dłuższa i bardziej skomplikowana. Różni się też w zależności od kontekstu kulturowego i społecznego.
Zdarza się, że prawdziwa przyczyna depresji pozostaje tajemnicą zarówno dla pacjenta, jak i specjalisty prowadzącego leczenie. Taki stan rzeczy może się utrzymywać jeszcze przez długie miesiące od momentu rozpoczęcia psychoterapii. Najczęstsze przyczyny depresji w konkretnym przypadku nie zawsze są tymi najbardziej prawdopodobnymi, a rozwiązania trzeba czasem szukać naprawdę głęboko. U większości pacjentów aktualna wiedza psychologiczna pozwala jednak odpowiedzieć na pytanie, skąd się bierze depresja.
W diagnozie przyczyn depresji pomocne są:
▪︎ historia chorób i zaburzeń psychicznych w rodzinie;
▪︎ świadomość możliwych efektów ubocznych różnych leków;
▪︎ uważność na ważne i trudne wydarzenia z życia;
▪︎ regularne badania kontrolne hormonów w organizmie;
▪︎ zaangażowanie we własną psychoterapię.
Jakie są biologiczne przyczyny depresji?
W kontekście depresji wciąż mówi się przede wszystkim o zaniedbaniach emocjonalnych i trudnej sytuacji życiowej jako głównych czynnikach ryzyka. Coraz lepiej zbadany staje się jednak obszar biologicznych przyczyn depresji. Bo depresja to nie tylko psychika i gorsze samopoczucie – z czego wiele osób wciąż nie zdaje sobie sprawy. Depresja znacząco wpływa na fizyczny stan zdrowia i funkcjonowanie całego organizmu. Lepsze poznanie biologicznych przyczyn depresji to ważny krok w kierunku skutecznego leczenia.
Depresja zapisana w genach
Wiemy już, że na biologiczne przyczyny depresji składają się na przykład uwarunkowania genetyczne. Co to oznacza w praktyce? Depresja może być dziedziczna – podobnie jak cukrzyca czy nadciśnienie tętnicze. Szacuje się, że wystąpienie depresji u rodzica, brata lub siostry oznacza większe ryzyko depresji u pacjenta nawet od 2 do 4 razy¹. Współczesna nauka ma zasadniczo jasność co do realnego znaczenia biologicznych przyczyn depresji, a w tym czynników genetycznych zwiększających ryzyko zachorowania.
Występowanie choroby w rodzinie powinno skłaniać do większej troski o swoje zdrowie psychiczne. To absolutnie nie oznacza jednak, że dziedziczenie depresji ma miejsce u każdego pacjenta z historią choroby wśród swoich najbliższych. Należy pamiętać, że biologiczne przyczyny depresji to tylko jedna z wielu grup czynników decydujących o rozwoju choroby. Co ciekawe, część laboratoriów oferuje teraz testy DNA na depresję. Takie badania pozwalają oszacować ryzyko zachorowania, a także poprawić jakość leczenia trwającej depresji.
Zaburzenia hormonalne jako przyczyna depresji
Hormony to związki chemiczne, które regulują pracę niemal całego organizmu. Odpowiadają za regulację wzrostu i rozwoju poszczególnych komórek, nasz metabolizm, rytm dobowy, a nawet apetyt oraz nastrój. Zaburzenia hormonalne i depresja mogą być ze sobą silnie związane. Nieprawidłowości w obrębie pracy układu hormonalnego to w praktyce jedna z najczęściej spotykanych biologicznych przyczyn depresji – szczególnie w kontekście takich hormonów jak serotonina, prolaktyna, estrogen czy progesteron.
Depresja o podłożu hormonalnym może pojawić się nagle i niespodziewanie. Układ hormonalny to delikatny system i czasem naprawdę niewiele trzeba, by równowaga została zachwiana. Biologiczne przyczyny depresji takie jak zaburzenia hormonalne są jednak stosunkowo łatwe do diagnozowania, a leczenie opiera się przede wszystkim na dopasowaniu odpowiednich leków przeciwdepresyjnych i hormonalnych. W kontekście tej grupy biologicznych przyczyn depresji pacjent pozostaje często pod opieką psychologa lub psychoterapeuty, lekarza psychiatry oraz specjalisty endokrynologa.
Liczba neuroprzekaźników w mózgu
Kwestia neuroprzekaźników łączy się z biologicznymi przyczynami depresji o podłożu hormonalnym. Neuroprzekaźniki to cząsteczki chemiczne, które umożliwiają przekazywanie sygnałów pomiędzy komórkami nerwowymi w mózgu – neuronami. Kiedy liczba neuroprzekaźników w organizmie spada lub cząsteczek robi się za dużo, mózg nie jest w stanie dobrze funkcjonować. Natychmiast pojawiają się charakterystyczne objawy takie jak problemy ze snem, obniżony nastrój, stany lękowe czy zaburzenia apetytu.
Warto nadmienić, że jednym z neuroprzekaźników jest serotonina. To hormon odpowiedzialny za takie obszary jak nasz nastrój i sen, ale też popęd seksualny czy praca układu pokarmowego. Jedną z częstszych biologicznych przyczyn depresji w kontekście liczby neuroprzekaźników w mózgu jest niedobór lub nadmiar serotoniny, dopaminy lub noradrenaliny. Pacjenci zmagający się z takimi biologicznymi przyczynami depresji podejmują najczęściej leczenie z wykorzystaniem określonych leków przeciwdepresyjnych.
Depresja i skutki uboczne leków
Przed zastosowaniem leku warto przeczytać ulotkę. Wielu pacjentów nie wie, że skutki uboczne niektórych farmaceutyków przypominają czasem objawy depresji. Niektóre z nich mogą prowadzić do rozwoju biologicznych przyczyn depresji. Nawet jeśli konkretny lek nie ma zastosowania psychiatrycznego, oddziałuje na cały organizm – w tym również gospodarkę hormonalną i liczbę neuroprzekaźników w mózgu. To ich praca zostaje najczęściej zaburzona, gdy biologiczne przyczyny depresji dotyczą skutków ubocznych leków.
Do leków mogących powodować objawy depresji należą:
▪︎ beta-blokery (np. leczenie nadciśnienia tętniczego, arytmii serca);
▪︎ glikozydy naparstnicy (np. leczenie niewydolności i innych schorzeń serca);
▪︎ lewodopa (np. łagodzenie objawów choroby Parkinsona);
▪︎ indometacyna (posiada działanie przeciwbólowe i przeciwzapalne);
▪︎ izotretynoina (np. leczenie zaawansowanego trądziku).
Stany zapalne w organizmie
Przewlekłe stany zapalne w organizmie to często trudne do diagnozowania biologiczne przyczyny depresji. Stan zapalny powstaje wtedy, gdy układ odpornościowy podejmuje walkę z bodźcami takimi jak obecność w organizmie szkodliwych bakterii czy wirusów, a także gdy próbuje zaleczyć fizyczne urazy tkanek. Stany zapalne nie stają się biologicznymi przyczynami depresji, jeśli pojawiają się i wygaszają w naturalny, fizjologiczny sposób. Skąd się zatem biorą objawy depresji kojarzone ze stanami zapalnymi w organizmie?
Naukowcy zauważyli, że istnieje wyraźny związek pomiędzy depresją a stanami zapalnymi, które uważa się za biologiczne przyczyny depresji. Większe ryzyko zaistnienia objawów depresji występuje przy chorobach przewlekłych, którym towarzyszy ciągły stan zapalny – np. u pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów albo wirusowym zapaleniem wątroby. Przedłużający się czas wytężonej pracy układu odpornościowego stymuluje mózg do uruchomienia trybu sickness behavior. Pacjentowi towarzyszy wtedy obniżony nastrój, osłabienie i senność, które mają przede wszystkim wyciszyć organizm.
Psychologiczne przyczyny depresji – czyli co?
Wśród najczęściej opisywanych przyczyn depresji znajdują się te psychologiczne. Wiele codziennych sytuacji może uruchamiać w człowieku reakcje stresowe. Gdy jednak napięcie trwa zbyt długo, może stać się psychologiczną przyczyną depresji. Dzieje się tak na przykład w sytuacji utraty pracy, problemów w życiu osobistym lub jako konsekwencja zaniedbań emocjonalnych z dzieciństwa. Psychologiczne przyczyny depresji szczególnie często występują u osób z natury wrażliwych, o niskiej tolerancji na stres.
Trudne wydarzenia z życia
Gdy człowiek doświadcza w życiu czegoś wyjątkowo trudnego, organizm reaguje zazwyczaj obniżeniem nastroju. Emocje takie jak smutek, gniew czy lęk pomagają zaadaptować się do nowej sytuacji, choć nie należą do przyjemnych stanów. W odpowiednim natężeniu są zdrowe i potrzebne, by wrócić do równowagi emocjonalnej. Jeśli jednak pomimo upływu czasu nie tracą na intensywności, mogą dać początek psychologicznym przyczynom depresji – wymagają też wtedy konsultacji ze specjalistą, np. psychologiem lub psychoterapeutą.
Nie z każdym trudnym wydarzeniem jesteśmy sobie w stanie poradzić sami. Takie sytuacje jak śmierć bliskiej osoby czy utrata pracy to jedne z najtrudniejszych sytuacji życiowych. Psychologiczne przyczyny depresji w większości przypadków bazują na tym, że pewne sprawy nie zostają w odpowiednim czasie właściwie zaopiekowane. Jeśli więc trudne wydarzenie pozostawia w człowieku bolesny, emocjonalny ślad – należy dążyć do przepracowania tych emocji, by nie przerodziły się w psychologiczne przyczyny depresji.
Środowisko jako przyczyna depresji
Depresja może pojawić się nie tylko wskutek konkretnego, łatwego do osadzenia w czasie wydarzenia z życia. Na podstawie badań naukowych wiemy też, że psychologiczne przyczyny depresji przybierają formę takich czynników jak niewystarczające wsparcie społeczne, niska samoocena lub poczucie wstydu². Kiedy to środowisko życia staje się psychologiczną przyczyną depresji, w procesie leczenia ważne jest zdefiniowanie problemu, a także praca z pewnymi elementami rzeczywistości – czasem ich akceptacja, a czasem zmiana.
W kontekście środowiska jako źródła psychologicznych przyczyn depresji należy pamiętać też o relacjach międzyludzkich, ich naturze i jakości. Człowiek jest istotą społeczną, stworzoną do życia w grupie i budowania relacji. Wykluczony ze społeczeństwa bardzo szybko może zauważyć u siebie pierwsze psychologiczne przyczyny depresji związane z samotnością. Doświadczają tego dzieci nieakceptowane w szkole przez grupę rówieśniczą, a także dorośli żyjący daleko od swojej rodziny i przyjaciół, np. gdzieś w innym kraju.
Depresja i schematy poznawcze
Schematy poznawcze to wzorce myślenia i interpretowania rzeczywistości, które każdy z nas wykształca podczas kolejnych życiowych doświadczeń. Porządkują zdobytą już wiedzę o świecie, a także pomagają radzić sobie w nowych sytuacjach. Schematy poznawcze są nam potrzebne, ale czy mogą stać się psychologicznymi przyczynami depresji? Niestety tak, bo nie każdy szablon działania jest korzystny dla naszej psychiki. Wszystkie pozwalają nam sobie „jakoś” radzić, ale część z nich może stać się psychologicznymi przyczynami depresji i utrudniać funkcjonowanie w wielu obszarach życia.
Dlaczego więc budujemy mechanizmy, które nam długofalowo nie służą? Kluczem do zrozumienia, dlaczego część schematów poznawczych przeradza się w psychologiczne przyczyny depresji, jest zrozumienie natury tych wzorców myślenia. Natura nie wykształciła schematów poznawczych po to, by sprzyjały zdrowiu psychicznemu. One mają umożliwić człowiekowi przetrwanie w trudnych warunkach nawet, jeśli uczynią go przy tym nieszczęśliwym. Dlatego część schematów poznawczych ma potencjał do przekształcenia się w psychologiczne przyczyny depresji. By je przełamać, potrzebna jest psychoterapia.
Czy przewlekły stres to przyczyna depresji?
Współczesny świat na każdym kroku tworzy nam przestrzeń do stresowania się. Zapewnia też okazje do rozwoju przyczyn depresji związanych ze stresem. Trudny dzień w pracy, spóźnienie na ważne spotkanie czy nieporozumienie z partnerem powodują w organizmie nagły wzrost hormonów stresu, który odczuwamy jako silne napięcie, lęk, gniew, a także wiele innych trudnych emocji. Jeśli doświadczamy tego zbyt często, przewlekły stres może stać się jedną z głównych przyczyn depresji – i wymagać wdrożenia zmian w codziennym życiu.
Depresja związana z trybem życia
To nie przypadek, że pewne grupy społeczne są bardziej narażone na rozwój zaburzeń psychicznych. Wysokie ryzyko wystąpienia przyczyn depresji może być związane z konkretnym trybem życia. Istnieją na przykład zawody, w które niemalże z definicji wpisane są pewne czynniki sprzyjające rozwojowi depresji. Będą to przeciążeni obowiązkami pracownicy służby zdrowia i nauczyciele, ale też narażeni na częsty i regularny stres dyrektorzy korporacji, przedstawiciele handlowi czy chirurdzy.
Choć nie można przyjąć, że wykonywanie określonego zawodu samo w sobie może stać się przyczyną depresji, warto pamiętać o szczególnie wpływających na ryzyko zachorowania czynnikach. Skąd zatem bierze się depresja w kontekście trybu życia? Sprzyja jej na przykład niska aktywność fizyczna, która coraz częściej dotyczy zapracowanych, poświęcających się pracy biurowej ludzi. Niekorzystny dla zdrowia psychicznego jest też krótki bądź mało efektywny sen. Jedną z przyczyn depresji może być także niezdrowa dieta.
Stres jako przyczyna depresji
Udowodniono, że stres ma związek z rozwojem zaburzeń psychicznych i może stać się przyczyną depresji³. Ryzyko to staje się tym większe, im częściej i mocniej dany człowiek doświadcza stresujących sytuacji, myśli i wydarzeń. Pojawianie się reakcji stresowych raz na jakiś czas jest normalnym stanem fizjologicznym, a samego stresu we współczesnym świecie nie da się zupełnie wykluczyć z życia. Skoro jednak stres realnie może stać się przyczyną depresji, skuteczne zarządzanie nim jest ważne dla naszego zdrowia.
Jakie zmiany warto wprowadzić w życie, by stres nie tworzył przestrzeni dla rozwoju przyczyn depresji? Przede wszystkim należy przeżywać reakcje stresowe w świadomy sposób. Nasi specjaliści zachęcają, by w trudnych momentach zadawać sobie pytania – co dokładnie spowodowało, że czuję stres? Czego obawiam się w tej sytuacji i jak wyobrażam sobie jej rozwój? Racjonalna ocena tego, co wywołało stres, może pomóc wrócić do równowagi. Wtedy też mniejsza szansa, że w przyszłości stres stanie się przyczyną depresji.
Przyczyny depresji – inne choroby pacjenta?
Pojawia się coraz więcej rzetelnych badań naukowych, które potwierdzają związek między depresją a innymi chorobami pacjenta. Grupą chorób najczęściej kojarzonych z przyczynami depresji są obecnie choroby zwyrodnieniowe mózgu, czyli na przykład choroba Alzheimera. Zaburzenia ważnych procesów w mózgu występują również u pacjentów zmagających się niewydolnością nerek lub wątroby, a także cukrzycą typu 2. Wśród chorób, które po jakimś czasie mogą stać się przyczynami depresji, wymienia się również anemię.
Co ważne, przyczyny depresji mogą dotyczyć również powikłań po udarze mózgu lub zawale serca. Wyróżnia się nawet odrębny rodzaj depresji – depresję poudarową. Różni się ona nieznacznie objawami, które towarzyszą pacjentom, a jej przyczyny mogą mieć jednocześnie biologiczne i psychologiczne podłoże. Warto zdawać sobie sprawę, jakie choroby mogą być przyczynami depresji, by odpowiednio wcześnie zauważyć niepokojące objawy.
Te choroby mogą być przyczynami depresji:
▪︎ choroba Alzheimera i Parkinsona;
▪︎ anemia lub przewlekłe niedożywienie;
▪︎ niewydolność nerek lub wątroby;
▪︎ nadczynność/niedoczynność tarczycy;
▪︎ cukrzyca typu 2.
Fakty i mity o przyczynach depresji
Mimo ogromnego postępu w nauce o zdrowiu psychicznym wciąż spotykamy wiele mitów o przyczynach depresji. W wielu środowiskach dalej panuje pogląd, że depresja bierze się wyłącznie z trudnej sytuacji życiowej. Fakty natomiast przemawiają za tym, że depresja może mieć podłoże biologiczne – wynikać z zaburzeń hormonalnych, nieprawidłowej pracy mózgu albo genetyki. Fakty o przyczynach depresji mówią, że należy ich szukać szeroko, a na samą chorobę zapadają też ludzie prowadzący teoretycznie udane i szczęśliwe życie.
Innym popularnym i bardzo krzywdzącym mitem o przyczynach depresji jest twierdzenie, że depresja rozwija się przede wszystkim u osób słabych i leniwych. Praktyka pokazuje, że żadne zaburzenia i choroby psychiczne nie są związane ze słabością charakteru – ani tym bardziej z lenistwem. Pośrednią przyczyną depresji faktycznie może być jednak duża wrażliwość. To piękna cecha osobowości, ale sprawia też, że człowiek dużo mocniej przeżywa różne sytuacje życiowe i mocniej odczuwa skutki przewlekłego stresu.
Źródła naukowe:
O autorze
Paulina Urbanowicz jest psychologiem, psychoterapeutą i trenerem mindfulness z wieloletnim doświadczeniem. Specjalizuje się w terapii poznawczo-behawioralnej, którą rozszerza o elementy treningu uważności. Paulina odnajduje przyczyny depresji w wielu różnych czynnikach i pomaga swoim pacjentom lepiej je zrozumieć.
Kontakt: +48 797 404 763 · kontakt@urbannclinic.pl